برای مراقبت بهتر و نیز برقراری ارتباطی موثر با همه افراد جامعه، باید مهارتهای ارتباطی را بیاموزیم. ارتباط با سالمندان نیز از این قاعده مستثنی نیست. مراقبین، افراد خانواده و نزدیکان سالمندان باید مهارتهای خاصی را بیاموزند و به کار بندند تا بتوانند از طریق آنها ارتباطی موثر با سالمندان برقرار کنند و در نتیجه نیازهای روانشناختی و جسمانی آنها را به نحوی مطلوب ارضا کنند. لذا لازم به نظر می رسد که این مهارتها شناسایی و مورد استفاده قرار گیرد. شایان ذکر است که همه این راهکارها الزاما برای همه افراد و در همه موقعیتها مفید نخواهد بود، پیشنهاد می شود بهترین راهکار را که منطبق با شرایط خودتان است برگزینید و به کار بندید. توجه داشته باشید که فرض بر این است که سالمندان دربرابر دریافت برخورد مناسب می توانند ارتباطی مثبت و تعاملی موثر را برقرار کنند.

 

 

شاید برای همه ما روشن و مسلم باشد که در برخورد با سالمندان باید بسیار صبور و مهربان بود. اما این امر باید فراتر از یک شعار پیش برود. چالشهای جسمی، مشکلات حرکتی، فراموشی، مطالبات بالا و حتی فقدان احساس و عاطفه در میان سالمندان که شیوع بالایی هم دارد می تواند نزدیکان را خسته و ناکام کند و حتی سبب شود که مراقب تصمیم به ترک کار خود بگیرد.

در این گونه موارد پیشنهاد می شود که مراقبین و نزدیکان تلاش کنند خود را به جای سالمند بگذارند و دنیا را از منظر او بنگرند. کافی است برای چند لحظه از خودمان بپرسیم چه شرایطی را فرد سالمند تحمل می کند که ما احتمالا از آن بی خبر هستیم. می توانیم جملات زیر را پر کنیم:

 

 

برای مثال وقتی با سالمندی رو به رو می شویم که نمی تواند به راحتی راه برود یا به کندی کارهایش را انجام می دهد می توانیم بگوییم:”نباید آسان باشد که فرد هر روز با بیماری مفاصل دست و پنجه نرم کند.” یا در شرایطی که سالمند بی حوصله است می توانیم با خود بگوییم “سخت است که از عزیزانمان دور باشیم.”

درک متقابل و تلاش برای دیدن دنیا از نگاه سالمند راه موثری برای افزایش صبر و مهربانی ما نسبت به این عزیزان است. چنانچه این راهکار موثر واقع نشد، بهتر است فضا را برای چند دقیقه ترک کنیم و وقتی حال بهتر و وضعیت آرامتری داشتیم نزد سالمند بازگردیم.

 

 

همانطور که برای همه ما روشن است یکی از مهمترین نیاز های سالمندان که مراقبین باید همواره آن را در نظر داشته باشند، نیاز به دریافت احترام از جانب اطرافیان است. لازم است افرادی که با سالمندان در ارتباط هستند به جای دستور دادن به طور مرتب از او سوال بپرسند و یا امر مورد نظر را به شکل درخواست مطرح کنند.

برای مثال می توان به جای گفتن “امروز نهار قرمه سبزی داریم” به او بگوییم “دوست داریدامروز نهار قورمه سبزی بخورید” و یا اینکه “امروز نهار سوپ داریم، خوبه؟” و از آن بهتر این است که بگوییم “امروز ترجیح می دهید نهار قورمه سبزی میل کنید یا سوپ؟”

این قبیل پرسشها به سالمند کمک می کند تا احساس کند توجه و احترام بیشتری را دریافت کرده و همچنین باور کند که کنترل بیشتری روی محیط پیرامونش دارد. چنانچه سالمند توانایی جسمانی و شناختی بالایی دارد می تواند بیشتر درگیر فرآیند تصمیم گیری برای جنبه های مختلف زندگی خود شود. مراقبین باید تا حد ممکن و طبق توانمندی سالمند این مهم را در اختیار آنها بگذارند.

 

 

همانطور که پیش از این اشاره شد مهم است که سالمند بتواند برای فعالیتها و شرایط پیرامونی خود تصمیم بگیرد. برای مثال اگر می خواهید چراغ اتاق سالمند را خاموش کنید، پیش از آن از او بپرسید”آیا تمایل دارید که چراغ اتاقتان خاموش باشد؟” اگر مخالفت کرد، ضمن احترام به نظر شخصی وی دلایل اصلی خود را برای خاموش کردن چراغ با وی درمیان بگذارید. به او بگویید که این کار را برای سلامت بیشتر او انجام می دهید. اما اجازه دهید در نهایت خود او تصمیم گیرنده باشد.

 

 

مطالعات روانشناختی که در حیطه ارتباطات موثر انجام شده نشان می دهد که افراد در مقابل جملات و ابراز نظرهایی که حالت دستوری دارد، واکنشهای منفی تری را نشان می دهند و کمتر پذیرای آنها هستند. در بسیاری از موارد جملاتی که باعث می شود فرد احساس کند به او دستور داده شده است، به جای برانگختن پاسخ مطلوب در مخاطب سبب بروز جدل، گریز و بی تفاوتی می شود، که این عواطف می تواند خود منجر به مشکلات رفتاری از جمله مجادله، اجتناب و اصطلاحا سنگ شدن گردد. یکی از نمودهای جملات امری، عباراتی است که با “شما” آغاز می شود. از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

 

 

این قبیل جملات باعث می شود فرد احساس کند به او دستور می دهند و در نتیجه کمتر پذیرای حرفهای ما باشد. بهتر است از جملاتی استفاده کنیم که در آنها “من”، “ما”، “آن/این” . یا “بیا این کار را بکنیم” استفاده شده باشد. به مثالهای زیر توجه کنید:

 

 

ساختار و سبک انتقال مطلب در این قبیل جملات سالمند را بیشتر تشویق می کند که پذیرای حرفهای ما باشد، بیشتر از نظراتمان استقبال کند و پاسخهای مطلوبتری به درخواستهای ما ارایه دهد.

 

 

به رغم وجود محدودیت های روانشناختی و جسمانی، سالمندان به طور معمول تمایل دارند که کنترل ومدیریت خود را بر محیط، حتی به شکلی محدود حفظ کنند. موارد بسیاری در طول روز اتفاق می افتد که ما می توانیم فرصت انتخاب بین دو یا چند گزینه را در اختیار سالمند قرار دهیم. احتیاجی نیست که این تصمیمها بزرگ باشند. ما می توانیم از تصمیمهای کوچکتر در حد اینکه امروز نهار مورد الف یا ب را می پسندی استفاده کنیم. این فرصت انتخاب به سالمند کمک می کند تا حس اعتماد به نفس و عزت نفس بیشتری داشته باشد.

 

 

به رغم محدودیتهایی که به واسطه شرایط فیزیکی ممکن است در سالمندان بروز کند، سالمندانی که از لحاظ شناختی فعال هستند کماکان نیاز دارند که احساس کنند مفید هستند. برای ارضای این نیاز می توانید با آنها درباره موضوعات مختلف صحبت کنید و از ایشان نظر بخواهید. از آنها بخواهید تا درباره مسایلی که در طول روز ممکن است با آنها روبه رو شوید ابراز عقیده کنند، راهکارهای عملی ارایه دهند، تجارب شخصی شان را با شما در میان بگذارند و در یک کلام نصیحتتان کنند. با آنها طوری صحبت کنید که انگار مربی شما هستند. پروژه هایی را به ایشان معرفی کنید که در حیطه توانمندی آنهاست و از آنها بخواهید که آن را اجرا کنند.

این کار سبب می شود تا حس مسئول بودن در سالمند بالا برود و از طرفی احساس کند حضورش هنوز مفید و موثر است و البته مورد مطالبه دیگران. نباید از خاطر برد که این احساس که اغلب سالمندان با آن درگیر هستند و تصور می کنند “تبدیل به موجودات بی فایده ای شده اند” می تواند بسیار دردناک باشد و منجر به بروز برخی علایم روانپزشکی از جمله افسردگی گردد.

 

 

اگر گوش شنوایی داشته باشیم خواهیم دید که بسیاری از سالمندان داستانهای زیادی برای تعریف کردن برای ما دارند. زندگی پر فراز و نشیب و تجربیات هیجان انگیزی که گاه می تواند برای همه ما سودمند هم باشد. مجموعه این تجارب سهم عمده ای در هویت فردی سالمند دارد. محیط خانه و احاطه شدن به وسیله تمام خاطرات گذشته می تواند موثر باشد اما چنانچه سالمند از ان محیط دور باشد بهتر است تلاش کنیم این خاطرات را برای او زنده نگه داریم و مورد احترام و ارزش قرار دهیم. لازم به ذکر نیست که منظور تکرار و زنده نگهداشتن خاطراتی است که برای سالمند بار مثبت دارد و بخشی از هویت او را شکل می دهد.

عکس، فیلم، موسیقی، کتابها و هر آنچه که سالمند به آن علاقه دارد می تواند در جهت نیل به این مقصود مفید باشد. می توانیم از خانواده ها درخواست کنیم که در هنگام ملاقات این وسایل را به همره داشته باشند. خودمان بهتر است درباره آنها از سالمند سوال کنیم و از او بخواهیم که درباره آنها برای ما توضیح دهد و خاطرات و تجربیاتش را با ما درمیان بگذارد. اینکه از سالمند بخواهیم به شکل کتبی یا شفاهی داستان زندگی اش را برای ما تعریف کند باعث می شود فرد از لحاظ شناختی، اجتماعی و عاطفی فعال باقی بماند، عزت نفسش بالا برود و نیز معناهای والاتری برای زندگی خود پیدا کند.

 

 

محدودیت های جسمانی دوران سالمندی سبب می شود که فرد احساس ناتوانی بیشتری کند و این مساله می تواند در عزت نفس او مشکل ایجاد کند و یا حتی منجر به افسردگی شود. مراقبین می توانند فعالیتهای عملی را برا سالمند با توجه به توان او پیدا کنند و برای این فعالیت هدف هایی را تعیین کنند. به اجرا در آمدن این هدف می تواند در فرد احساس غرور ایجاد کند. به مثالهای زیر توجه کنید:

 

 

اینها فعالیتهایی است که هر چند از نظر ما کوچک هستند اما می توانند سبب شود سالمند حس بهتری داشته باشد. لازم است که ما این تلاش را ببینیم و توانمندی سالمند را ارج نهیم. این مهم است که ببینیم که با وجود همه محدودیتها سالمند قادر به اجرای یک پروژه بوده است و او را به تکرار این امر تشویق کنیم.

 

---

* عزت نفس در سالمندان