افسردگی از مشکلات رایج بین سالمندان است. آمار نشان می دهد یک چهارم افراد بالای ۶۵ سال درگیر افسردگی هستند و بیش از نیاز این افراد دلیل مراجعه خود را به پزشک تنش های عاطفی می دانند. متاسفانه آمار بالای خودکشی در افراد بالای ۶۵ سال می تواند نشان دهنده بالا بودن میزان افسردگی در این گروه سنی باشد. در ایالات متحده امریکا حدود ۲۰ درصد افرادی که اقدام به خودکشی می کنند افراد سالمند هستند. به علاوه باید در نظر داشت که افسردگی سالمندی می تواند از مهمترین عللی باید که سطح کیفی و سلامت جسمی و روانشناختی را در دوران سالمندی کاهش می دهد. به نظر می رسد توجه به علایم و درمان افسردگی در میان سالمندان باید در اولویتهای متخصصین حیطه بهداشت روان قرار گیرد و افراد مسئول تلاش کنند با به کار گیری راهکارهای مختلف میزان بروز و نیز شدت این اختلال را در افراد سالمند کاهش دهند.

 

 عمده عواملی که می تواند در افراد سالمند سبب بروز افسردگی شود شامل ۵ موردی است که در ذیل به آنها می پردازیم :

 

 

 راهکارهای غلبه بر افسردگی در دوران سالمندی :

 

منابع علمی مختلف راهکارهای مختلفی برای غلبه بر افسردگی در این دوران ارایه می دهند. در ادامه به بررسی ده مورد از مهمترینهای آنها می پردازیم.

 

 ۱. بیماری را از افسردگی مجزا بدانیم.

 

افسردگی در تمام گروههای سنی از کودکان تا سالمندان قابل مشاهده است. با این حال علایم مختلف و شدت هر یک از علایم می تواند در هر رده سنی متفاوت باشد. از آنجا که بیماری های جسمانی نیز می تواند در افسردگی سالمندان دخیل باشد، تشخیص و درمان افسردگی در سالمندان دشوارتر است. بیماری های جسمانی می توانند روی شیمی مغز اثر بگذارند و علایم شبه افسردگی ایجاد کنند. پارکینسون از آن دسته بیماری هاست که می تواند به طور مستقیم با تغییر دادن بیوشیمی مغز و انتقال دهنده های عصبی که در مغز تولید و ترشح می شود سبب بروز علایم افسردگی شود. از دیگر سو مطالعات نشان داده که ۲۵ درصد افراد مبتلا به سرطان و ۵۰ درصد افرادی که سابقه سکته دارند نیز از علایم افسردگی رنج می برند. باید در نظر داشت که علایم افسردگی، به هر درجه و شدتی که باشد می تواند در فرد سبب شود تا بیشتر به محدودیت های جسمی خود بیندیشد و کمتر برای کسب سلامت کامل و بهبودی تلاش کند. پیشنهاد دکتر سوارتز از دانشگاه هاپکینز این است که در اینگونه موارد که افسردگی با یک بیماری جسمی دیگر هم آیند شده است باید هدف درمانی مان متمرکز بر هر دو مشکلات جسمانی و روانشناختی باشد و این امر خود مستلزم همکاری هماهنگ و دقیق تیم درمان پزشکی و سلامت روان است.

 

 ۲. مراقب وابستگی به مخدر، الکل و مواد باشید.

 

گرچه مسایل مرتبط با وابستگی به مواد بیشتر در جامعه هدف نوجوانان و جوانان مورد بررسی و مداخله قرار گرفته است اما باید توجه داشت که سالمندان وابسته نیز بسیار در معرض خطر هستند. صرف نظر از مخاطرات بالایی که مصرف سیگار، الکل و سایر مواد می تواند برای سلامت جسمانی سالمندان داشته باشد، باشد در نظر داشت که مصرف اینگونه مواد در طولانی مدت می تواند خود سبب بروز علایم افسردگی در فرد گردد. متاسفانه برخی سالمندان برای مقابله با آلام روجی و دردهای جسمی به این قبیل مواد پناه می آورند. تصور اینکه این مواد می تواند درد آنها را کاهش دهد مانع می شود تا فرد اثرات بلند مدت آنها را در نظر بگیرد. نباید فراموش کرد که این قبیل مواد در طولانی مدت می تواند سبب بروز افسردگی و سابر اختلالات روانشناختی گردد. از طرفی باید توجه کرد که این مواد گاه در تداخل با داروهایی هستند که سالمند مصرف می کند و این خود می تواند ضمن کاهش اثر داروها و حتی اثری بر ضد آنها سلامت سالمند را نیز هر چه بیشتر به مخاطره بی افکند.

 

 ۳. مشکلات و اختلالات خواب را درمان کنید.

 

دکتر دیوید نیبائور معتقد است که با افزایش سن از میزان خواب عمیق فرد کاسته می شود و افراد بیشتر زمان استراحت را به خوابهای اختصاص می دهند که سبک است. بنابراین ممکن است خوابهای کوتاه مدت و تکه پاره ای داشته باشند، صبحهای خیلی زود از خواب بیدار شوند و یا در طول خواب شب بارها از خواب بپرند. همه این امور که منجر به تغییر الگوی خواب سالمند می شود می تواند اختلالات و ناراحتی های دیگری را نیز در پی داشته باشد. در واقع این دانشمند نشان داد که درصد چشمگیری از افرادی که دچار افسردگی هستنداختلالات خواب را تجربه می کنند و درصد بالایی از افرادی که اختلال خواب دارند نیز دچار افسردگی هستند.برنامه خواب منظم و نیز رعایت اصول بهداشت خواب در کنار به کارگیری مداخلات موثر در اختلالات خواب می توانددر کاهش فراوانی و شدت افسردگی در سالمندان بسیار موثر باشد.

اصول بهداشت خواب موارد بسیاری را شامل می شود که در این مقاله نمی توان به همه آنها پرداخت. اما به شکل خلاصه می توان سرفصل های مهم را چنین تلقی کرد: به رختخواب رفتن در ساعت مشخص، از رختخواب بیرون آمدن در ساعت مشخص و نیز کم کردن و یا قطع مصرف کافئین.

 

 ۴. میان افسردگی و سوگ تفاوت قایل باشید.

 

سوگواری در افراد سالمند به وفور دیده می شود. افراد سالمند در بسیاری موارد درگیر سوگواری برای عزیزان از دست رفته، سلامتی و نیز شرایطی هستند که پیش از این تجربه کرده اند. باید واکنشهای طبیعی در فرآیند سوگ از واکنشهایی که در افسردگی دیده می شود مجزا گردد. افسردگی حالتی پایدارتر نسبت به سوگ است و جنبه های بیشتری از زندگی فرد را درگیر می کند. در سوگواری به رغم وجود خلق پایین و ناراحتی فرد هنوز می تواند از برخی فعالیتهای زندگی لذت ببرد. اما در افسردگی شمار زیاد و قابل ملاحظه ای از تفریحات و فعالیتهای لذت بخش فرد متوقف می شود. عمق افسردگی نسبت به سوگ بیشتر است و دوام بیشتری در فرد دارد. مداخلاتی که اتخاذ می شود باید بر اساس تشخیص صحیح باشد. برای مثال چنانچه فرد درگیر با علایم سوگواری است مداخلات باید به قسمی باشد که چرخه سوگ کامل شده و فرد به پذیرش برسد. حال آنکه مداخلات برای افسردگی متفاوت است و گاه ممکن است به مصرف دارو کشیده شود.

 

 ۵. روابط انسانی را جدی بگیرید.

 

لازم است اطراف فرد سالمند پر از خاطرات و عکسهایی باشد که برای او یادآور خاطرات خوب و لحظات شیرین است. مطالعه ای در دانشگاه یو سی ال ای نشان داد که وقتی به زنان گروه هدف عکس عزیزانشان را نشان دادند درد کمتری را نسبت به زنانی تجربه کردند که عکس غریبه ها را دیدند. این درد به واسطه حرارتی بود که به دستهای آنها وارد شده بود. لذا تصور می شود دیدن عکس عزیزان میتواند در کاهش دردهای جسمانی و روانشناختی موثر باشد. به علاوه باید در نظر داشت که به طور کلی روابط غنی انسانی نقش مهمی در سلامت روان و جسم افراد دارد لذا دور از ذهن نخواهد بود که بگوییم حضور فیزیکی دوستان و آشنایان نیز می تواند نقش مهمی در سلامت جسم و روان فرد داشته باشد. حضور در خانه ای سالمندان گرچه فرد را از محیط خانه و خانواده دور می کند اما این امکان را به آنها می دهد که با افراد جدیدی دوست شوند و بتوانند روابط دوستی جدیدتری را شکل دهند. این نکته حایز اهمیت است که مراقبین و افراد خانواده تلاش کنند این روابط تحکیم بیشتری داشته باشد.

 

 ۶. ورزش کنید.

 

ورزش کردن و فعالیتهای هوازی می تواند تاثیر بسیار زیادی بر کاهش علایم افسردگی داشته باشد. با انجام فعالیتهای هوازی بیوشیمی مغز تغییر می کند و حجم ترشح سرتونین بالا می رود. سرتونین می تواند در فرد سبب ایجاد حس سرخوشی گردد. لذا با ورزش کردن مغز نشاط بیشتری را تجربه می کند. از طرفی باید در نظر داشت با توجه به دردها و نیز محدودیتهای حرکتی در افراد سالمند، انجام برخی فعالیتهای حرکتی می تواند حس توانمندی و فدرت بالاتری را در ایشان تقویت کند و در نتیجه عزت نفس را بالا ببرد. ارتقا سطح عزت نفس نقش مهمی در مقابله با افسردگی دارد. به علاوه نباید از خاطر برد که انجام حرکتهای ورزشی می تواند دردهای عضلانی را نیز کاهش دهد و به نوبه خود از تالمات سالمندان بکاهد.